Nama penuh beliau ialah Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad Al-Biruni, dilahirkan pada tahun 973 Masihi di Khwarizm (kini Uzbekistan). Sejak kecil lagi, Al-Biruni menunjukkan minat yang mendalam terhadap ilmu pengetahuan, khususnya dalam bidang matematik, falak (astronomi), dan fizik.
Beliau hidup sezaman dengan ilmuwan tersohor lain seperti Ibn Sina (Avicenna) dan Alhazen (Ibn al-Haytham). Namun, keunikan Al-Biruni terletak pada pendekatannya yang berasaskan kajian empirikal dan pemerhatian saintifik, menjadikannya antara ilmuwan paling berpengaruh dalam sejarah sains Islam.
Sumbangan Al-Biruni dalam Astronomi
Al-Biruni merupakan antara ahli astronomi Muslim yang paling tepat dalam pengiraan dan pemerhatian langit. Antara sumbangan utamanya ialah:
- Pengiraan Jejari Bumi
Al-Biruni berjaya mengira ukuran jejari bumi dengan ketepatan luar biasa hanya berbeza sekitar 1% daripada nilai sebenar yang diketahui hari ini. Beliau menggunakan kaedah matematik dan trigonometri yang amat maju untuk zamannya. - Kajian Gerhana Matahari dan Bulan
Beliau menyusun teori tentang gerhana, kedudukan matahari, bulan dan planet-planet lain berdasarkan pemerhatian yang sistematik. - Kitab “Al-Qanun al-Mas’udi”
Ini merupakan karya ensiklopedia astronomi yang menggabungkan kajian teori dan praktikal tentang pergerakan planet, waktu solat, arah kiblat, dan kalendar Islam. Buku ini menjadi rujukan utama kepada ahli astronomi selama berabad-abad.
Sumbangan Al-Biruni dalam Matematik
Selain astronomi, Al-Biruni juga terkenal sebagai ahli matematik dan geometri yang hebat. Beberapa sumbangan penting beliau termasuk:
- Pengenalan konsep trigonometri sfera, yang digunakan untuk mengira jarak antara dua titik di permukaan bumi.
- Menulis tentang nisbah pi (π) dan penggunaannya dalam pengiraan astronomi.
- Mengaplikasikan matematik dalam bidang fizik dan geografi, menjadikan sains Islam bersifat menyeluruh dan saling melengkapi.
Karya-Karya Besar Al-Biruni
Antara karya penting Al-Biruni yang masih menjadi rujukan hingga kini ialah:
- Al-Qanun al-Mas’udi – ensiklopedia astronomi dan matematik.
- Kitab al-Hind – hasil daripada kajian beliau tentang tamadun India, termasuk agama, budaya dan ilmu pengetahuan.
- Tahdid Nihayat al-Amakin – buku mengenai pengiraan kedudukan geografi dan jarak di permukaan bumi.
Karya-karya ini menunjukkan keluasan ilmu Al-Biruni yang bukan sahaja memahami teori tetapi juga mengamalkan kaedah penyelidikan saintifik sesuatu yang sangat luar biasa pada zamannya.
Pemikiran Saintifik dan Kaedah Kajian
Keistimewaan Al-Biruni ialah beliau menekankan kajian berasaskan bukti dan eksperimen, bukan sekadar teori. Pendekatan ini menjadikannya antara perintis kepada metodologi saintifik moden.
Beliau juga terkenal kerana bersikap objektif dan terbuka, mengkaji tamadun lain seperti India dengan penuh hormat dan tanpa prejudis. Inilah contoh adab ilmuwan Islam sejati yang mencari kebenaran tanpa batas bangsa atau agama.
Pengaruh dan Legasi
Sumbangan Al-Biruni memberi kesan besar kepada dunia sains dan peradaban manusia. Banyak teori dan pengiraannya digunakan oleh ilmuwan Eropah ketika zaman Renaissance, termasuk Copernicus dan Kepler.
Hari ini, nama Al-Biruni diabadikan dalam pelbagai bentuk penghargaan, antaranya kawah di bulan yang dinamakan “Al-Biruni Crater” oleh NASA. Ini membuktikan pengiktirafan dunia terhadap kehebatan ilmuwan Islam ini.
Kesimpulan
Al-Biruni ialah lambang kecemerlangan ilmuwan Islam yang menggabungkan ilmu agama dan sains dalam satu kesatuan harmoni. Beliau membuktikan bahawa Islam tidak pernah memisahkan ilmu dunia dan akhirat, bahkan menggalakkan pencarian ilmu untuk mengenal kebesaran Allah.
Semoga generasi muda Muslim hari ini menjadikan Al-Biruni sebagai inspirasi, agar terus menguasai ilmu pengetahuan dan meneruskan legasi keilmuan Islam yang gemilang.
📲 Join telegram channel untuk lebih info Indahnya Islam: https://t.me/indahnyaislam
